SPIS TREŚCI:

1. RZS – Reumatoidalne Zapalenie Stawów
2. RZS – objawy i badania
3. Jak zminimalizować skutki RZS?
4. Jak ćwiczyć i jakie ćwiczenia wykonywać przy RZS
5. Czy masaż i automasaż poprawia samopoczucie i funkcje organizmu osób z RZS?
6. Czy masaż jest skuteczny w RZS?
7. Jakie zioła przy RZS?
8. Czy kąpiele – balneoterapia pomaga przy RZS? 
9. Czy Lampa na podczerwień i światło czerwone pomoże przy RZS? 
10. Jakie ćwiczenia oddechowe wykonywać przy RZS?
11. Podsumowanie

1.RZS REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW

Reumatoidalne Zapalenie Stawów – RZS jest to jednostka chorobowa o bardzo szerokim spektrum oddziaływania, dlatego ciężko jest przypisać konkretny protokół do postępowania w każdym przypadku. Na przykład jeden będzie lepiej tolerował lepiej zimno, a drugi ciepło. Inaczej ciało zachowa się w okresie remisji (wyciszenia), a totalnie inaczej w okresie rzutu (zaostrzenia) choroby. Dlatego postaram się spiąć to szeroką klamrą, lecz pamiętajmy, że zawsze potrzebna jest współpraca z lekarzem i fizjoterapeutą. Pamiętaj: wpisu nie traktuj jako zachęty do samoleczenia. 

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą, autoimmunologiczną chorobą tkanki łącznej, której proces rozpoczyna się w błonie maziowej stawów, prowadząc do zniszczenia tkanek stawowych, a w konsekwencji do strukturalnych uszkodzeń i postępującej niepełnosprawności. Ponieważ RZS jest chorobą tkanki łącznej, nie ogranicza się jedynie do stawów, lecz może zająć wszystkie układy i narządy ciała, przybierając formę choroby układowej (1) 

Na reumatoidalne zapalenie stawów zapada od 0,3% do 1,5% populacji ogólnej. Przy czym w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej jest to od 0,5% do 2% populacji. Co ciekawe mniej przypadków odnotowuje się natomiast w Europie Południowej (16,5 na milion osób), natomiast w Europie Północnej nieco więcej — 29 na milion osób. W Stanach Zjednoczonych na milion mieszkańców przypada 38 chorych na RZS. W Polsce choroba według danych szacunkowych dotyka 0,9% populacji (dane nieopublikowane). Dodatkowo odnotowuje się od 800 do 1600 nowych przypadków każdego roku. Choroba niestety coraz częściej dotyka osoby młodsze i aktywne zawodowo, co stanowi nie tylko poważny problem zdrowotny, ale przede wszystkim społeczny. Rozwój choroby w przeciągu pierwszych 10 lat od wystąpienia RZS zmusza co najmniej 50% tych osób do porzucenia życia zawodowego [12]. Choroba dotyka trzy razy częściej kobiety niż mężczyzn w każdym wieku, jednak największa liczba zachorowań przypada na 30.–60. rok życia [1]. Choroba przyjmuje przebieg ciągły lub cykliczny z powtarzającymi się nawrotami i remisjami. Dwadzieścia procent ciężkich przypadków RZS prowadzi do inwalidztwa (2) 

Przytoczę swój przypadek z gabinetu, gdzie 55 letni mężczyzna uskarżał się na bóle stawów, które były wędrujące. Przyszedł w związku z problemami z kolanem, które w krótkim czasie było poddane dwóm inwazyjnym zabiegom u ortopedy. A dwa tygodnie wcześniej przyjął szczepionkę przeciwko wirusowi kor..ony. Najprawdopodobniej doszło do nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego w przebiegu zdarzeń, którym został poddany. Dlatego wczesna diagnoza skutecznie pomogła zapobiec uszkodzeniom innych organów lub innym powikłaniom. Pan został zdiagnozowany na RZS po wysłaniu na badania diagnostyczne pod tym względem w trybie pilnym. 

2.RZS – OBJAWY I BADANIA

Na tym przykładzie chciałbym wam wymienić objawy kliniczne, którymi warto się posłużyć w przypadku RZS: 

• Obrzęk lub ból jednego lub wielu stawów (może nosić znamiona wędrującego) 

• Sztywność poranna (która trwa około godzinę) 

• Nawracający ból lub tkliwość jakiegokolwiek stawu 

• Nieprawidłowy zakres ruchu w stawie 

• Zaczerwienienie i wzmożone ocieplenie stawu 

• W/w objawy trwające dłużej niż dwa tygodnie  

Jakie badania laboratoryjne należy wykonać do rozpoznania RZS: 

• RF- czynnik reumatoidalny (może być wykryty także u zdrowych osób, dlatego potrzebna szersza diagnostyka) 

• Anty-CCP/ACPA – duża swoistość dla RZS 

• OB i CRP – diagnoza przebiegu stanu zapalnego 

Główną cechą tej choroby jest ciężki stan zapalny błony maziowej, w którym występuje 3–100-krotny wzrost cytokin prozapalnych, takich jak czynnik martwicy nowotworu alfa (TNF- α ), interleukina-6 (IL-6), interleukina-1 β (IL-1 β ) i białko C-reaktywne (CRP) [ 3 ]. Przebieg RZS jest zwykle jednym z zaostrzeń i remisji, ale nawet w nieaktywnych fazach choroby, układowe poziomy cytokin pozostają rozregulowane w porównaniu do osób bez reumatoidalnego zapalenia stawów (5). 

Poza leczeniem farmakologicznym warto pomyśleć (a nawet trzeba) o wsparciu zdrowia w postaci innych czynników.  

3.JAK ZMINIMALIZOWAĆ SKUTKI RZS?

Co zrobić, aby zminimalizować skutki RZS: 

• Rezygnacja z nałogów – palenie papierosów, alkohol, słodycze, narkotyki 

• Ćwiczenia fizyczne 

• Fizykoterapia – > kąpiele, laser, krioterapia, ciepłolecznictwo 

• Odpowiednia dieta i redukcja masy ciała w przypadku nadwagi 

• Automasaż i masaż 

• Zioła – Fitoterapia 

• Redukcja stresu (zachowanie balansu i optymalizacja w tym zakresie) i techniki pozwalające na relaksację 

• Sen 

• Wsparcie psychologiczne 

Postaram się omówić i przedstawić kilka propozycji dla was, abyście mogli skorzystać w pełni z tego artykułu. 

Powrócę do mojego przypadku, ponieważ jest to przykład jak nie należy postępować. Pomimo szybkiej diagnozy i zaordynowanego leczenia pan nie zrezygnował z używek jak palenie cygar lub codzienne picie wina (lub innych trunków), nie nastąpiła zmiana stylu życia i diety. I już możecie sobie wyobrazić co się stało?! Stan zdrowotny pana pogarszał się w zastraszającym tempie. Na tym przykładzie warto sobie zdać sprawę, że pieniądze nie kupią własnego zaangażowania, a tym bardziej zdrowia. Dlatego tak ważne jest zaangażowanie się w proces zarówno specjalistów jak i samego zainteresowanego, wtedy jest to warte więcej niż najdroższe terapie. Do opisu tego przypadku jeszcze powrócę (bo koniec historii jest niebywały), a teraz zajmijmy się sposobami jak możemy ograniczyć postęp choroby lub nawet ją zatrzymać. W niektórych przypadkach może dojść do wycofania. 

4.JAK ĆWICZYĆ I JAKIE ĆWICZENIA WYKONYWAĆ PRZY RZS?

RZS jest przewlekłą, ogólnoustrojową chorobą autoimmunologiczną charakteryzującą się pogorszeniem zdrowia stawów, w tym bólem stawów i stanem zapalnym, zmęczeniem, zwiększoną częstością występowania i postępem chorób sercowo-naczyniowych oraz przyspieszoną utratą masy mięśniowej, czyli „kacheksją reumatoidalną”. Czynniki te przyczyniają się do ograniczenia czynnościowego, niepełnosprawności, chorób współistniejących i obniżonej jakości życia. Wykazano, że treningi ćwiczeń dla pacjentów z RZS są skuteczne w odwróceniu wyniszczenia i znacznej poprawie funkcji bez zaostrzania aktywności choroby i prawdopodobnie zmniejszają ryzyko sercowo-naczyniowe. Dlatego też wszyscy pacjenci z RZS powinni być zachęcani do włączenia treningu aerobowego i oporowego jako części rutynowej opieki. Zrozumienie postrzegania ćwiczeń przez pacjentów z RZS i pracowników służby zdrowia jest kluczowe dla pacjentów rozpoczynających i przestrzegających skutecznego treningu ćwiczeń. (5) 

Ćwiczenia aerobowe i wzmacniające nie zaostrzają przebiegu RZS, a bardzo dobrze wpływają na poprawę stanu zdrowotnego chorego zmniejszając stan zapalny oraz pozytywnie wpływają na wyniki leczenia( 3).  Szacuje się, że względne ryzyko zawału mięśnia sercowego jest dwukrotnie większe u kobiet z RZS w porównaniu do kobiet bez RZS (5). Dodatkowe ale równie ważne aspekty treningu to wpływ na kondycję psychiczną chorego (ryzyko depresji), a także układu krążeniowo-oddechowego. Trzeba pamiętać, że zalecane ćwiczenia w przypadku RZS muszą być dostosowane do ograniczeń funkcjonalnych pacjenta, jego sprawności i podstawowego poziomu wydolności krążeniowo-oddechowej (3). 

Jeśli mówimy o ćwiczeniach w okresie remisji choroby obciążenie nie powinno przekraczać 50% obciążenia maksymalnego (4), niektóre źródła podają zastosowanie większych procentowo obciążeń w trakcie ćwiczeń, aby uzyskać poprawę siły mięśni. O tym poniżej. 

W okresie rzutu (czyli w stanie ostrym) ważne są ćwiczenia oddechowe, a także ćwiczenia bierne, jeśli stan pacjenta jest poważny. Natomiast jeśli osoba porusza się normalnie warto zmniejszyć w tym okresie ostrym intensywność, a skupić się na zachowaniu funkcji i ruchomości poszczególnych segmentów ciała. 

Poprzez podejmowanie zalecanych ćwiczeń osoby starsze mogą pomóc zmniejszyć ryzyko chorób przewlekłych (np. rozwoju chorób układu krążenia o około 30%–50% (6), przedwczesnej śmiertelności, ograniczeń funkcjonalnych i niepełnosprawności. 

Wracając do obciążeń. Dosyć istotne jest, aby obciążenia zostały dobrane we właściwy sposób. 

Wykazano, że ćwiczenia oporowe o wysokiej intensywności bezpiecznie odwracają wyniszczenie u pacjentów z RZS, a w konsekwencji przywrócenia masy mięśniowej, znacząco poprawiają sprawność fizyczną i zmniejszają niepełnosprawność u pacjentów z RZS. Na przykład 24-tygodniowy program treningu oporowego o wysokiej intensywności (PRT) spowodował znaczący wzrost beztłuszczowej masy ciała, zmniejszenie masy tłuszczu (zwłaszcza otłuszczenia tułowia) oraz znaczną poprawę siły mięśni i sprawności fizycznej u pacjentów z RZS. Należy zauważyć, że zakres ćwiczeń ruchowych o niskiej intensywności wykonywanych przez grupę pacjentów dopasowaną pod względem wieku, płci i choroby jako warunek kontrolny nie wywołał żadnych zmian w składzie ciała ani sprawności fizycznej (5). 

Dlatego wcześniej określony próg na poziomie 50% obciążenia maksymalnego powinien być zbliżony do 50% albo nawet przekraczać jak pokazano w tabeli poniżej, aby ćwiczenia mogły efektywniej oddziaływać. Najnowsze badania sugerują nawet, że wyższe obciążenia nie szkodzą i nie wywołują zwiększonej reakcji zapalnej. 

Korzyść	Rodzaj ćwiczeń	Jak najlepiej to osiągnąć
Popraw zdrowie układu krążenia	Kolarstwo	60–80% maksymalnego tętna
	Pieszy	30–60 minut/sesja
	Pływacki	3–5 dni w tygodniu
	Taniec	Zwiększaj czas trwania, a następnie intensywność w miarę upływu czasu
Zwiększ masę mięśniową i siłę		60–80% 1RM
	Wolne ciężary	8–10 ćwiczeń (duże grupy mięśni)
	Maszyny do ćwiczeń siłowych	8–12 powtórzeń/ćwiczenie
	Taśmy Theraband	2-3 zestawy
		2-3 dni w tygodniu
		Z czasem zwiększaj intensywność
Zwiększenie zakresu ruchu i elastyczności dla poprawy zdrowia stawów	Streching	10–15 minut
	Ćwiczenia Tai Chi	2 dni w tygodniu
	Joga/Pilates
Poprawa równowagi*	Pozycja na jednej nodze	Regularnie
	Piłka do ćwiczeń
	Wzmacnianie mięśni rdzeni

Jedno jest pewne ćwiczenia fizyczne nie zaostrzają przebiegu choroby, mają pozytywny wpływ na jakość życia pacjentów i poprawiają samopoczucie i zdolności fizyczne w stosunku osób, które nie wykonują ćwiczeń. Najważniejsze jest łączyć ćwiczenie aerobowe (taniec, spacer, pływanie) z ćwiczeniami oporowymi i skupiającymi się na poprawie równowagi i funkcji ruchomości stawów. Niestety częstym ograniczeniem dla osób chorych na RZS jest odległość do miejsc, w których mogłyby dostać fachową pomoc w zakresie ruchu. Dlatego istotne jest zbudowanie programu ruchu dla tej grupy osób, aby mogły korzystać z niego samodzielnie w domu i okolicy. (TABELA – Źródło 5)

5.CZY MASAŻ I AUTOMASAŻ POPRAWIA SAMOPOCZUCIE I FUNKCJE ORGANIZMU OSÓB Z RZS?

Sami często stosujemy masaż jako formę terapii. Jest to nie zastąpiona forma, która doskonale wspomaga prawie każdy proces naprawczy czy regeneracyjny organizmu. 

Masaż wpływa na zmniejszenie lęku i napięcia mięśni. Stymulacja mięśni jest wzbogacona o stymulację włókien nerwowych delta-A i włókien C oraz uwalnia substancję P w nerwach doprowadzających, gdzie znajdują się mechanoreceptory (aparat dotykowy: skóra). Jako mechanizm obronny, oraz w korze centralnej, zstępujące nerwy uwalniają endogenne opiaty, czyli endorfiny wytwarzane przez przysadkę mózgową jako środki przeciwbólowe. Mogą więc blokować lub redukować impulsy bólowe. (7) 

Jaki zatem masaż ma wpływ na zdrowie u chorych z RZS, co mówią badania naukowe na ten temat? 

W eksperymencie wzięło udział łącznie 60 pacjentów, z czego połowa została przydzielona do grupy kontrolnej ( n  = 30), a połowa do grupy eksperymentalnej ( n = 30). U pacjentów z grupy eksperymentalnej wykonywano regularnie 30-minutowy masaż szwedzki przez osiem tygodni: dwa razy w tygodniu przez pierwsze cztery tygodnie i trzy razy w tygodniu przez ostatnie cztery tygodnie. Grupa kontrolna otrzymywała rutynową opiekę. 

W grupie eksperymentalnej średnie wyniki bólu i spożycia środków przeciwbólowych zmniejszyły się w ciągu trzech punktów czasowych (p < 0,05) w porównaniu z grupą kontrolną. 

Masaż szwedzki może okazać się skuteczny w łagodzeniu bólu i konieczności stosowania środków przeciwbólowych u pacjentów cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów. (8) 

Interwencje niefarmakologiczne w leczeniu objawowym u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów są niedostatecznie zbadane. Ograniczone dane sugerują, że masaż aromaterapeutyczny i refleksologia mogą pomóc w zmniejszeniu bólu i zmęczenia u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Celem badania było zbadanie i porównanie wpływu masażu aromaterapeutycznego i refleksologii na ból i zmęczenie u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Próba badawcza została losowo przydzielona do masażu aromaterapeutycznego (n = 17), refleksologii (n = 17) lub grupy kontrolnej (n = 17). Masaż aromaterapeutyczny stosowano na obu kolanach pacjentów z pierwszej grupy interwencyjnej przez 30 minut. Refleksologia była stosowana na obu stopach pacjentów z drugiej grupy interwencyjnej przez 40 minut podczas cotygodniowych wizyt domowych. Pacjenci z grupy kontrolnej nie otrzymali żadnej interwencji. Pięćdziesięciu jeden pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów zostało zrekrutowanych z kliniki reumatologicznej szpitala uniwersyteckiego w Turcji w okresie od lipca 2014 r. do stycznia 2015 r. do tego randomizowanego kontrolowanego badania. Dane zbierano za pomocą formularza danych osobowych, indeksu DAS28 , skali Visual Analog Scale i skali Fatigue Severity Scale . Wyniki bólu i zmęczenia mierzono na początku badania oraz w ciągu godziny po każdej interwencji przez 6 tygodni. Wyniki bólu i zmęczenia znacząco spadły w grupach masażu aromaterapeutycznego i refleksologii w porównaniu z grupą kontrolną ( p  < .05). Interwencja refleksologiczna zaczęła zmniejszać średnie wyniki bólu i zmęczenia wcześniej niż masaż aromaterapeutyczny (tydzień 1 w porównaniu z tygodniem 2 w przypadku bólu, tydzień 1 w porównaniu z tygodniem 4 w przypadku zmęczenia) ( p  < .05). Masaż aromaterapeutyczny i refleksologia to proste i skuteczne niefarmakologiczne interwencje, które mogą być stosowane w celu pomocy w radzeniu sobie z bólem i zmęczeniem u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (9). 

W kolejnym badaniu badano siłę nacisku masażu na efekt terapeutyczny. 

Czterdziestu dwóch dorosłych z reumatoidalnym zapaleniem stawów kończyn górnych zostało losowo przydzielonych do grupy masażu o umiarkowanym lub lekkim nacisku. Terapeuta masował dotkniętą chorobą rękę i bark raz w tygodniu przez okres 4 tygodni, a także uczył uczestników samodzielnego masażu raz dziennie. 

Grupa masażu z umiarkowanym naciskiem w porównaniu z grupą masażu z lekkim naciskiem odczuwała mniejszy ból i odczuwała większą siłę chwytu po pierwszej i ostatniej sesji masażu. Pod koniec okresu jednego miesiąca grupa masażu z umiarkowanym naciskiem odczuwała mniejszy ból, większą siłę chwytu i większy zakres ruchu w nadgarstku i dużych górnych stawach (łokciach i barkach). (10) 

6.CZY MASAŻ JEST SKUTECZNY W RZS?

Badania naukowe na małych grupach wskazują, że masaż jest skutecznym atrybutem w terapii RZS. Ciekawe jest to, że refleksoterapia stóp wpływa lepiej na samopoczucie i stopień odczuwania bólu niż masaż aromaterapeutyczny. Natomiast aby masaż był bardziej efektywny musi zostać przeprowadzony z umiarkowaną siłą. 

Dlatego istotnym jest skupienie się na dobraniu odpowiedniego rodzaju masażu. 

Z wniosków płynących z badań, możemy także dedukować, że forma automasażu będzie miała także pozytywny wpływ na zdrowie i jakość życia. 

Z mojego doświadczenia gabinetowego mogę przekazać, że dywersyfikacja metod i scalanie ich daje najkorzystniejsze rezultaty, do tych składników należy także masaż i terapia manualna. 

7.JAKIE ZIOŁA PRZY RZS?

• Korzeń Piwonii Białej – pomaga redukować stan zapalny w RZS, a także ma działanie immunomodulacyjne i przeciwbólowe. Jest kilka badań, które potwierdzają zasadność stosowania korzenia piwonii białej w kuracji chorób autoimmunologicznych do których zalicza się RZS (11, 12) 

• Kwas gamma linolenowy (GLA) – występuje w oleju z ogórecznika lekarskiego (do 27%), czarnej porzeczki (do 15%) oraz w oleju z wiesiołka (do 9%) (13) 

• Borówka i owoce jagodowe – Zarówno badania in vitro, jak i in vivo potwierdzają przeciwzapalną rolę polifenoli w diecie, składników bioaktywnych występujących w owocach jagodowych. Te składniki aktywne wpływają na ekspresję cytokin prozapalnych, hamując ich działanie. Także włączenie do diety borówki amerykańskiej, aronii, czarnej porzeczki, maliny, świdośliwy, czy jagody kamczackiej wydaje się racjonalnym i perspektywicznym krokiem (14,15). Biały Płotek ze swoją plantacją owoców jagodowych (superfood) doskonale wpisujemy się w taki model.  

• Owoc pokrzywy, kłącza, liść i korzeń pokrzywy zwyczajnej – idąc za słowami dr Różańskiego może doskonale wspomagać w chorobach reumatycznych wspierając działanie przeciwzapalne. 

• Owoc dzikiej róży 

• Kolejnym ciekawym surowcem roślinnym jest wiązówka, gdzie przez Różańskiego jest polecana jako naturalna alternatywa salicylanów oraz przy bólach reumatycznych. Wiązówka wykazuje synergię i korzystnie jest łączyć ją z bzem czarnym, pączkami topoli czy korą wierzby (18) 

• Ciekawą alternatywą mogą wydawać się kąpiele ziołowe. Przepis na kąpiel ziołową. Liść rozmarynu 100g, pączek sosny 50g, owoc jałowca 50g, kłącze tataraku 50g, korzeń żywokostu 50g. Zalać 3 litrami wody, doprowadzić do wrzenia i gotować przez 15 min. Odstawić i odczekać do ostudzenia 2 godziny. Ponownie zagotować i doprowadzić do wrzenia, przecedzić i przelać do wanny. Kąpiel w temperaturze 37-38 stopni C powinna trwać ok 20 minut. Stosować 2-3 razy w tygodniu (16). 

• Maść z arniki, żywokostu i dziurawca to taka mieszanka, która sprawdza się u nas w gabinecie, można do maści dodać ewentualnie siedmiopalecznik lub np. Golterie  

8.CZY KĄPIELE – BALNEOTERAPIA POMAGA W RZS?

Jeśli jesteśmy przy kąpielach Polska posiada wspaniałe źródła wód leczniczych i np. kąpiele siarkowe mogą wspaniale wspomagać przy reumatoidalnym zapaleniu stawów. Można powołać się tu na przegląd, gdzie wszystkie uwzględnione badania wykazały statystycznie istotną poprawę jakości życia pacjentów, którzy otrzymali leczenie balneoterapią, pomimo różnic w sposobie podawania leczenia. Sesje powinny trwać około 20 minut i wykorzystywać naturalne wody mineralne wzbogacone pierwiastkami lub błotem o temperaturze wody 35–38 °C. Wnioski: Balneoterapia korzystnie wpływa na jakość życia osób z RZS. Uzyskane wyniki wskazują na pozytywny wpływ zarówno kąpieli mineralnych, jak i zanurzenia w piasku lub błocie na jakość życia osób cierpiących na RZS. (17) 

9.CZY LAMPA NA PODCZERWIEŃ I ŚWIATŁO CZERWONE POMOŻE W RZS?

Wertując bazę danych, aby poprzeć pozytywne doświadczenia gabinetowe i feedback od klientów, jednoznacznie można stwierdzić, że lampa na podczerwień ma bardzo szerokie spektrum działania i naświetlanie lampą może wywierać pozytywne efekty na osoby zmagające się z tą chorobą autoimmunologiczną. 

Ból i sztywność zmniejszyły się podczas badań klinicznych, a pacjenci z RZS i Zesztywniejącym Zapaleniem Stawów Kręgosłupa (ZZSK) czuli się komfortowo w trakcie i po zakończeniu terapii.(19). Dlatego taka lampa może znaleźć zastosowanie w protokole leczenia jako wspomaganie terapii i bez zwiększania aktywności choroby 

10.JAKIE ĆWICZENIA ODDECHOWE WYKONYWAĆ PRZY RZS?

Jako, że jestem międzynarodowym instruktorem oddechu metody Butejko, miałem wielokrotnie okazję prowadzić klientów z różnymi schorzeniami ze strony autoagresji układu odpornościowego. Obserwowałem jak podczas i po zakończeniu ćwiczeń oddechowych reakcja organizmu była pozytywna. Już wtedy można było wysnuć wnioski, że takie ćwiczenia będą pomocne i włączenie ich w rytm dnia będzie uzasadnione. W szczególności, że nie pochłaniają czasu i można wykonać je wszędzie. 

W wertowaniu badań nie znalazłem jednoznacznych wniosków, że ćwiczenia oddechowe pomagają w RZS. Lecz czytając inne badania, gdzie badano wpływ głębokiego (przeponowego) oddychania na stan zapalny i funkcję nerwu błędnego możemy wywnioskować iż warto włączyć w program samodbałości o swoje zdrowie ćwiczenia oddechowe. (20) 

Kilka przykładów ćwiczeń znajdziesz tutaj – > ćwiczenia oddechowe na uspokojenie 

11.PODSUMOWANIE

Całe podsumowanie chciałbym zakończyć dla Was historią z początku artykułu. Tak jak Wam opisałem ten mężczyzna nie dbał o zalecenia zarówno lekarza jak i moje. Pomimo ostrzeżeń pił alkohol, palił cygara, śmiał się z innych, że chce im się ćwiczyć. Najwidoczniej myślał, że zdrowie można kupić, bez zaangażowania siebie samego w proces terapii i leczenia. Łykał coraz większe ilości leków skierowanych przeciwko reakcji autoimmunologicznej. Żona starała się jak mogła, lecz mężczyzna staczał się z miesiąca na miesiąc w coraz większą otchłań. Popadł w depresję, miał zaburzenia osobowości. Mogłem doskonale to obserwować z boku i notować tę historię w głowie, aby móc ją kiedyś opowiedzieć. Dlaczego mogłem to wszystko widzieć? Ponieważ ten człowiek mnie zatrudniał i widziałem go prawie codziennie…Miał wszystko, a pomimo tego nie korzystał z danych mu przez los możliwości. Terapia, dieta, zioła, lekarzy, porady. Wszystko na wyciągnięcie ręki.  

Chciałem Wam opisać to wszystko, aby dać do zrozumienia, że najważniejszym czynnikiem w terapii i procesie leczenia jesteście wy sami. To wiara w siebie, we własną mądrość, własny instynkt, zaangażowanie we własne życie i że dacie radę to największy atut. Bądźcie gotowi wyjść ze strefy komfortu, bo to jest akt odwagi. Odwaga to zaufanie do siebie to jest najcenniejszy kapitał jaki macie, są w życiu rzeczy, które warto zrobić i mieć determinację. Bo zdrowie i szczęście nie ma ceny. Inaczej cena za bierność będzie wysoka i nie tylko dla Ciebie, ale także dla innych. Jak pokonasz sam siebie to nikt i nic nie stanie na Twojej drodze. Uwierz i działaj !!! Zaprogramuj swój umysł na działanie, bądź swoją motywacją i nie czekaj na perfekcyjny moment, nie zostawiaj niczego na później….działaj!!! 

Idź do przodu, miej misję i siłę. Zmierzaj do celu, nawet jak nie widzisz końca. Wierz w Siebie i w ciężką pracę. Bądź zdyscyplinowany i konsekwentny. Jesteś Twórcą w tej podróży…. 

Pozdrawiam serdecznie

Krzysztof Pielech – Siła Regeneracji

Prezentowany materiał nie stanowi porady o charakterze medycznym, ma wyłącznie charakter informacyjny i w rozumieniu obowiązujących przepisów nie może być traktowany jako specjalistyczna porada medyczna, forma diagnozy lub zalecenia w zakresie leczenia, ponadto nie może być podstawą do jakichkolwiek roszczeń. Autor oświadcza, że nie daje gwarancji przydatności treści materiału do określonego celu lub zastosowania oraz nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody będące konsekwencją korzystania lub niemożności korzystania z 
materiału. Użytkownik kierując się wyłącznie informacjami uzyskanymi za pośrednictwem materiału działa na własną odpowiedzialność.

Źródła:

1. . Smolen J, Aletaha D, McInnes I. Rheumatoid arthritis. The Lancet. 2016; 388(10055): 2023–2038, doi: 10.1016/s0140-6736(16)30173-8. 

2. Aleksandra Marcol-Majewska , Grzegorz Majewski, Przemysław Kotyla 

“Reumatoidalne zapalenie stawów — propozycje postępowania diagnostycznego” 

3. Tandfonline.com/doi/abs/10.1586/1744666X.2015.1067606 

4. Biegański P., Słomko W., Dzierżanowski M., Polewska E.: Fizjoterapia w reumatoidalnym zapaleniu stawów. J Health Sci. 2013; 3(6): 295-304. 

5. Onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.4061/2011/681640 

6. onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.4061/2011/681640#bib-0026 

7. Journalkhd.com/ojs/index.php/htechj/article/view/120 

8. Sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1744388121002231 

9. Sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1524904216000217 

10. Sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1744388112000850 

11. Sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1567576912001701 

12. Frontiersin.org/journals/pharmacology/articles/10.3389/fphar.2022.906763/full 

13. academic.oup.com/rheumatology/article-abstract/42/5/652/1784589 

14. IMPACT OF BLUEBERRIES AND POMEGRANATES ON  RHEUMATOID ARTHRITIS – Claire Jiang 

15. Liebertpub.com/doi/abs/10.1089/jmf.2019.0046 

16. “Zioła w medycynie – choroby układu ruchu” Arkadiusz Ciołkowski, Ilona Kaczmarczyk-Sedlak 

17. mdpi.com/1660-4601/18/24/13216 

18. rozanski.li/326/wiazwka-filipendula-spiraea-jako-surowiec-salicylowy/ 

19. link.springer.com/article/10.1007/s10067-008-0977-y 

20. “Terapeutyczny oddech” Patrick Mckeown  str. 118-132